सुर्खेत, १८ जेठ ।
सुर्खेतका अधिकाशं स्थानहरुमा खुल्ला रुपमा धुम्रपान बिक्री वितरण हुदै आएको छ । सरकारले सुर्तिजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमन सम्बन्धि ऐन २०६८ साउन २२ गतेदेखि कार्यान्वयनमा ल्याएपनि सुर्खेतमा भने खिल्ली तथा फुटकर रुपमा सुर्ती, चुरोट बिक्री वितरण गरिदैँ आएको छ ।
ऐन लागु भएदेखि सार्वजनिक स्थलमा धुम्रपान र सुर्तिजन्य पदार्थ बिक्री वितरण गर्न रोक लगाएको छ । शिक्षण संस्था, स्वास्थ्य, बालगृह, शिशु स्याहार केन्द्र, वृद्धाश्रम र अनाथलन जस्ता सार्वजनिक स्थलको एक सय मिटरको घर पसलबाट सुर्तीजन्य पदार्थ विक्री वितरण गर्न नपाईने भएपनि जिल्लाका अधिकाशं ठाँउहरुमा खुलमखुल्ला बिक्री वितरण हुर्दै आएको छ ।
खुलेआम सार्वजनिक स्थानमा धुम्रपान विक्री वितरण र प्रयोग हुनेगरे पनि यसलाई नियन्त्रण गर्न सकिएको छैन । समितिले निरीक्षण तथा अनुगमन निरन्तरता नदिएका कारण वीरेन्द्रनगर बजार क्षेत्रमा समेत शिक्षण संस्था वरिपरि धुम्रपान तथा मध्यपान बिक्री वितरण हुने गरेको पाईन्छ । ऐन अनुसार सार्वजनिक स्थलमा बिक्री वितरण गरेको पाइएमा दश हजार जरिवाना हुनेछ । यति मात्रै होइन् बजारका अधिकाशं पसलहरुमा सुर्तीजन्य पदार्थलाई सजावट गर्न नपाईने भएपनि बिक्रेताहरुले खिल्ली वा फुट्कर रुपमा सजावट गरी बिक्री वितरण गर्ने गरेका छन् । यसरी ऐनको उलंघन हुदाँ समेत अनुगमन तथा निरीक्षणको जिम्मेवारी पाएको निकायले नियन्त्रण गर्न नसक्दै मुखदर्शक बनेको छ ।
नियन्त्रण गर्ने निकायका रुपमा काम भुमिका निर्वाह गर्दै आएको जिल्लास्थित नियन्त्रण तथा निरीक्षण समितिले अनुगमनलाई निरन्तरता दिन नसकेको सर्वसाधारणहरु बताउँछन् । यस्तै, व्यापारीले समेत ऐनकोे उलंघन गरी मनोमानी खिल्ली वा फुटकर रुपमा बिक्री वितरण गर्दै आएका छन् । ऐन नियमावली अनुसार खिल्ली वा फुटकर, निःशुल्क, चुरोट, विँडी वा सिगारको खिल्ली बिक्री वितरण गरेमा दश हजार रुपैयाँ जरिवाना हुने व्यवथा छ । सुर्तीजन्य पदार्थ बिक्रेताहरु अठार वर्ष नपुगेका व्यक्ति र गर्भवती महिलालाई सुर्तीजन्य पदार्थ बिक्री वितरण गर्न वा निःशुल्क उपलब्ध गराउन नपाईने ऐनमा व्यवस्था गरिएको छ । बालबालिकालाई सुर्ती किनबेच गर्न लगाउँदा उनीहरुले पनि सजिलै कुलतमा फस्न सक्ने भएकाले ऐनमा यस्तो व्यवस्था ल्याइएको जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका सुचना अधिकारी बसन्तमान श्रेष्ठले बताए । वालवालिकालाई सानै उमेरदेखि सुर्तीजन्य पदार्थ किनमेल गर्न पठाएका कारण ग्रामिण भेगका अधिकाशं ठाँउमा बालबालिकाले सानै उमेरदेखि सुर्ती, चुरोट सेवन गर्ने गरेको पाईन्छ ।
उनका अनुसार ऐनमा थप सुर्तिजन्य पदार्थको जथाभावी उत्पादन र विक्री वितरण तथा जथाभावी प्रचार–प्रसार गर्ने गराउन नपाईने व्यवस्था छ । ऐनलाई उदृत गर्दै सुचना अधिकारी श्रेष्ठले भने, ‘१८ वर्ष नपुगेका व्यक्ति वा गर्भवती महिलालाई सुर्तीजन्य पदार्थ विक्रि वितरण गरेमा दश हजार जरिवाना छ । यस्तै, फुटकर विक्रीवितरण गरेमा, सजाई राखिएको पाईएमा, विद्यालय वा सर्वजनिक स्थलदेखि १ सय मिटरमा बिक्री गरेको पाईएमा दश हजार जरिवाना समेत छ ।’
सरकारले सार्वजनिक स्थलमा धुम्रपान गर्नेलाई जरिवाना गर्ने, सुर्तीजन्य पदार्थको विज्ञापन, प्रवर्द्धन तथा प्रायोजन गर्न नपाईने लगायतको व्यबस्था गरेपनि प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्न नसकेको सर्वसारधणको गुनाँसो छ ।
सार्वजनिक ठाउँमा चुरोट र सुर्ती खानेलाई कारवाही गर्ने निती सरकारले निर्माण गरेपनि फितलो अनुगमनका कारण बिद्यालय, पसल तथा सार्वजनिक गाडीमा धुम्रपान गर्नेहरु उत्तिकै भेटिन्छन । पछिल्लो समय चुरोट सुर्ती खानेको संख्या बढ्दै गएको छ । बेरोजगार, तनाव जस्ता कारणले युवा पुस्ता चुरोट र सुर्तीजन्य लतमा फस्न थालेका छन् । चुरोट र सुर्तीजन्य पदार्थ नखाए क्यान्सर जस्ता दिर्घरोग लाग्छ भन्ने जानकारी हुदाँहुदँै पनि धुम्रपान गर्ने गरेको पाईन्छ । चुरोट तथा सुर्ती खाँदा मुख घाँटी, पेट, मृगौला, फोक्सोलगायतमा क्यान्सर हुने भएकाले यस्तो लतबाट टाढा नै रहन र बच्न डाक्टरले सुझाब दिएका छन् ।
यता, सरकारी कार्यालय परिसरका पसलमा कुनै पनि प्रकारका सुर्तिजन्य पदार्थ (सुर्ति, गुटखा, चुरोट, बिडी) लगायतका बस्तु विक्रि वितरण गर्न समेत नपाउने गरि रोक लगाइएको निरीक्षण समितिका संयोजक एवम् सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी हितप्रसाद पौडेलको दाबी छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालयको नेतृत्वमा गठन गरिएको समितिले सरकारी कार्यालय र सार्वजनिक ठाँउहरुमा सुचना टाँस भए नभएको बारेमा अनुगमन गर्ने काम गर्दै आएको छ ।
क्यान्सर रोग लाग्नुका विविध कारकतत्वहरु भएपनि प्रमुख कारकतत्व मध्ये धुम्रपान पहिलो भएकाले समयमै नियन्त्रण गर्न आवश्यक रहेको जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय प्रमुख बसन्त अधिकारीले बताए । सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोगलाई मात्रै रोक्न सकेपनि ४० प्रतिशत क्यान्सरको भार घटाउन सकिने जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालले जनाएको छ ।
३९ जनालाई उपचारका लागि सिरफारिस
जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय सुर्खेतले ३९ जना क्यान्सरका रोगीहरुलाई उपचारका लागि सिफारिस गरेको छ । सिफारिस गरिएका अधिकाशं रोगीहरुलाई क्यान्सर हुनुको प्रमुख कारण धुम्रपान सेवन नै भएको बताइएको छ । आव २०७१÷०७२ मा २४ जना महिला थिए भने १७ जना पुरुष गरी ४१ जनालाई सिफारिस गरेको जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयले यस वर्ष भने ३९ जनालाई मात्रै सिफारिस गरेको छ । विश्व धुम्रपान रहित दिवसको अवसरमा सार्वजनिक गरिएको तथ्यांक अनुसार १७ जना महिला र २२ जना पुरुष रहेका छन् । उनीहरुको उपचारका लागि सरकारले एकलाख बरावरको उपचार खर्च व्यहोर्ने भएकाले सिफारिस स्वास्थ्य कार्यालयले जानकारी दिएको छ । जनस्वास्थ्य कार्यालयको तथ्यांक हेर्ने हो भने सुर्खेतमा क्यान्सर रोगीको संख्यामा केही सुधार आएको छ । तर, जिल्लामा धुम्रपानको जथाभाविरुपमा बिक्री वितरण भने रोकिएको छैन् ।
चार हजार बढी राजश्व संकलन
जिल्लाका सरकारी कार्यालय परिसर तथा सार्वजनिक स्थानहरुमा सुर्तिजन्य पदार्थको सेवन गर्नेहरुबाट कारवाही गरि राजश्वमा बृद्धि गरेको छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालयले सार्वजनिक क्षेत्रमा त्यस्ता पदार्थ विक्रि वितरण तथा सेवनमा रोक लगाएसँगै सार्वजनिक स्थानमा चुरोट र सुर्ती सेवन गर्ने ब्यक्तिहरु कारबाहीमा पर्ने गरेका छन् । चालु आर्थिक बर्षमा सरकारी कार्यालय परिसर, होटेल र प्रतिक्षालयजस्ता सार्वजनिक ठाउँमा धूम्रपान गर्ने ४४ जना कारबाहीमा परेका हुन् । गत साउनदेखि कारबाहीमा परेका ४४ जना व्यक्तिबाट प्रतिव्यक्ति एक सय रुपैयाँका दरले ४ हजार ४ सय संकलन भएको निरीक्षण समितिका संयोजक पौडेलको भनाई छ ।
सार्वजनिक स्थानमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्नेलाई ‘सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन गर्ने ऐन २०६८’ मा सार्वजनिक स्थलमा चुरोट वा सुर्ती सेवन गर्नेलाई एक सय रुपैयाँदेखि सार्वजनिक स्थलबाट बहिष्कार गर्ने जस्ता कारबाहीको व्यवस्था छ । सार्वजनिक स्थानमा धुम्रपान रोक्न जिल्लास्थित नियन्त्रण तथा निरीक्षण समितिले अनुगमनलाई तिव्र पारेको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी पौड्यालले बताए ।
उनले पछिल्लो ९ महिनामा सार्वजनिक ठाउँमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्नेबाट साढे ४ हजार राजश्व संकलन भएको बताए । जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयको समन्वयमा सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारीको संयोजकत्वमा धुम्रपान तथा सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन तथा निरीक्षण समितिले जिल्लामा पटक–पटक निरीक्षण गर्नेक्रममा उक्त राजश्व संकलन भएको हो ।
